Ο προστάτης είναι αδένας του γεννητικού συστήματος του άνδρα. Έχει σχήμα και μέγεθος κάστανου. Βρίσκεται πίσω από την ηβική σύμφυση, ακριβώς κάτω από την ουροδόχο κύστη και περιβάλλει την αρχική μοίρα της ουρήθρας. Η βασική λειτουργία του προστάτη έχει σχέση με τη γονιμότητα. Το έκκριμα του προστάτη μαζί με αυτό των σπερματοδόχων κύστεων αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του σπερματικού υγρού μέσα στο οποίο αναμειγνύονται τα σπερματοζωάρια που παράγονται από τους όρχεις. Το έκκριμα αυτό παρέχει απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία και ουσίες για τη φυσιολογική λειτουργεία των σπερματοζωαρίων . Η προστατική έκκριση ρυθμίζεται κυρίως από τη δράση των ανδρογόνων ορμονών και από νευρικά ερεθίσματα.
Στο φυσιολογικό προστάτη , όπως στα περισσότερα όργανα του σώματος, υπάρχει μία καλά ρυθμισμένη ανάπτυξη των κυττάρων. Καθώς τα γερασμένα κύτταρα πεθαίνουν, νέα κύτταρα δημιουργούνται, με την ίδια λειτουργία όπως τα παλιά. Στον καρκίνο αυτή η ρύθμιση λείπει και τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται χωρίς το συνηθισμένο έλεγχο με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πολλά γενετικά λάθη, που στη πορεία συσσωρεύονται, και πλέον τα κύτταρα δεν εκτελούν την φυσιολογική τους λειτουργία . Καρκίνος επομένως είναι η ανώμαλη και άναρχη ανάπτυξη των κυττάρων , και όταν αυτό γίνεται στον προστάτη, συνήθως αρχίζει στην εξωτερική ζώνη του αδένα. Αυτό σημαίνει ότι ένας μικρός προστατικός καρκίνος μπορεί να υπάρχει χωρίς να προκαλεί συμπτώματα στην ούρηση γιατί δεν πιέζει την ουρήθρα, ενώ ταυτόχρονα μπορεί εύκολα να περάσει την κάψα και να βγει έξω από τον προστάτη. Επειδή η ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων είναι χωρίς έλεγχο αυτό σημαίνει ότι ο κακοήθης όγκος μπορεί να διηθήσει διπλανά όργανα ( τοπική επέκταση) ή και να μεγαλώσει σε άλλα μέρη του σώματος ( μετάσταση).
Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο συχνότερος καρκίνος στον άνδρα και η δεύτερη αιτία θανάτου από νεοπλασματική νόσο μετά τον καρκίνο του πνεύμονα. 1 στους 7 άνδρες θα διαγνωσθεί με καρκίνο προστάτη στη διάρκεια της ζωής του, και 1 στους 37 άνδρες θα πεθάνει από καρκίνο του προστάτη. Ο καρκίνος του προστάτη έχει άμεση σχέση με την αύξηση της ηλικίας, έτσι το 30% των ανδρών πάνω από τα 55 χρόνια θα εμφανίσει καρκίνο του προστάτη, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για τους ογδοντάχρονους είναι περίπου 80%.
Ο καρκίνος φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με την ηλικία και την ορμονική κατάσταση του άνδρα και σε αυτό εμπλέκονται γενετικοί παράγοντες που καθορίζονται από την φυλή και την κληρονομικότητα όπως επίσης και διατροφικοί παράγοντες. Άτομα υψηλού κινδύνου για εμφάνιση καρκίνου του προστάτη θεωρούνται τα άτομα της μαύρης φυλής και όσοι έχουν συγγενείς πρώτου ή δεύτερου βαθμού που σε μικρή ηλικία ( 45-50 έτη) εμφάνισαν καρκίνο του προστάτη. Η διατροφή φαίνεται να παίζει κάποιο ρόλο στην εμφάνιση του κλινικού καρκίνου που ευνοείται από τις λιπαρές τροφές και το κόκκινο κρέας. Αντίθετα τα φρούτα, τα λαχανικά, τροφές με φυτοοιστρογόνα και η λεγόμενη μεσογειακή διατροφή φαίνεται να δρουν προφυλακτικά. Άνδρες που πάσχουν από μεταβολικό σύνδρομο (σακχαρώδη διαβήτη, παχυσαρκία, υπέρταση, υπερχοληστεριναιμία), έχουν αυξημένες πιθανότητες εμφάνισης της νόσου.
Στα αρχικά στάδια ο καρκίνος του προστάτη δεν παρουσιάζει κανένα απολύτως σύμπτωμα ή αν υπάρχουν συμπτώματα μοιάζουν με αυτά της καλοήθους υπερπλασίας του προστάτη, όπως συχνουρία, νυχτουρία, δυσκολία στην έναρξη της ούρησης, αίσθημα ατελούς κένωσης της ουροδόχου κύστης. Σε προχωρημένα στάδια της νόσου μπορεί να εμφανιστούν αιματουρία, αδυναμία, ανορεξία, απώλεια βάρους ή πόνος στη μέση.
Για τη διάγνωση της νόσου πρέπει να γίνουν ορισμένες απαραίτητες εξετάσεις.
1) Δακτυλική εξέταση
Η πιο απλή αλλά αναγκαία εξέταση είναι η δακτυλική ψηλάφηση του προστάτη από το ορθό. Στον καρκίνο ο προστάτης είναι σκληρός στη σύσταση χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κάθε σκληρία είναι καρκίνος. Στα αρχικά στάδια καρκίνου του προστάτη η δακτυλική εξέταση μπορεί να είναι φυσιολογική. Οι περισσότεροι καρκίνοι αναπτύσσονται στην περιφερική ζώνη του προστάτη και είναι εύκολα ανιχνεύσιμοι με τη δακτυλική εξέταση
2) Ειδικό προστατικό αντιγόνο ( PSA):
Πρόκειται για μια απλή εξέταση αίματος. Το ειδικό προστατικό αντιγόνο είναι μία ειδική πρωτεΐνη που παράγεται στον προστάτη και χρησιμεύει στη ρευστοποίηση του σπέρματος. Όταν η αρχιτεκτονική του αδένα διαταράσσεται όπως συμβαίνει στον καρκίνο κάποιες μικρές ποσότητες διαφεύγουν στην κυκλοφορία του αίματος και είναι αυτές που μετρούνται στο αίμα. Μικρές ή μέτριες αυξήσεις συχνά συνοδεύουν και καλοήθεις καταστάσεις όπως καλοήθη υπερπλασία ή φλεγμονές όπως η προστατίτιδα. Έτσι η αύξηση του PSA δε σημαίνει πάντα ότι ο άνδρας έχει καρκίνο του προστάτη αλλά ασφαλώς χρειάζεται να συμβουλευθεί τον ουρολόγο του για επιπλέον έλεγχο. Τα μειονεκτήματα του ειδικού προστατικού αντιγόνου είναι η χαμηλή ευαισθησία και ειδικότητά του, είναι δηλαδή ειδικό για τον προστάτη , αλλά όχι για τον καρκίνο καθώς υπάρχουν παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την τιμή του (καλοήθης υπερπλασία, φλεγμονές, κυστεοσκόπιση, τοποθέτηση καθετήρα).
3)Διορθικό υπερηχογράφημα
Η επόμενη εξέταση εάν βρεθεί αυξημένη η τιμή του PSA ή ανωμαλία στη δακτυλική εξέταση είναι το διορθικό υπερηχογράφημα (TRUS). Δηλαδή η απεικόνιση του προστάτη με υπερηχογράφημα από το ορθό.
4) Η πολυπαραμετρική Μαγνητική Τομογραφία του προστάτη (multiparametric Magnetic Resonance Image, mpMRI ) είναι πλέον μια απαραίτητη εξέταση καθώς οι πληροφορίες που μας δίνει βοηθούν σε μεγάλο βαθμό να αποφασίσουμε αν θα προχωρήσουμε σε βιοψία του προστάτη ή σε παρακολούθηση του ανδρα. Γίνεται σε μαγνητικό τομογράφο 3Tesla. Προς το παρόν δεν αντικαθιστά την κλασική βιοψία του προστάτη στη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη αλλά βοηθά στον εντοπισμό και στη χαρτογράφηση ύποπτων περιοχών του αδένα, ιδιαίτερα όταν έχει προηγηθεί μία αρνητική βιοψία. Με τον τρόπο αυτό σε επαναληπτική βιοψία που πιθανόν να χρειαστεί μπορούμε να πάρουμε δείγματα εκλεκτικά από το σημείο που η μαγνητική τομογραφία μας εντοπίζει ότι πιθανόν να υποκρύπτεται κάποια κακοήθεια. Σε περίπτωση κακοήθειας βοηθάει στη σταδιοποίηση της νόσου, στην επιλογή της θεραπείας (ενεργός παρακολούθηση ή ριζική θεραπεία), καθώς και στην παρακολούθηση ασθενών με νόσο υψηλού κινδύνου
5) Βιοψία του προστάτη αδένα:
Είναι η εξέταση που θέτει οριστικά τη διάγνωση του καρκίνου χωρίς καμία αμφιβολία. Συνήθως γίνεται δια μέσου του ορθού με τη βοήθεια του διορθικού υπερηχογραφήματος. Είναι απλή και συνήθως γίνεται με τοπική αναισθησία.
Τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται η τεχνική της Fusion βιοψίας του προστάτη η οποία έρχεται να συνδυάσει δυο τεχνολογίες, της πολυπαραμετρικής μαγνητικής τομογραφίας (mpMRI), η οποία ανιχνεύει τις ύποπτες εστίες, και εκείνη του διορθικού υπερηχογραφήματος, με το οποίο μπορεί να καθοδηγηθεί η βελόνα της βιοψίας. Με τη σύντηξη (fusion) των δυο εικόνων επιτυγχάνεται υψηλή διαγνωστική ακρίβεια ανίχνευσης του καρκίνου του προστάτη. Η Fusion βιοψία γίνεται με αναισθησία. Πρόσφατες δημοσιεύσεις δείχνουν ότι η χρήση της στοχευμένης βιοψίας με Fusion τεχνική βελτιώνει κατά πολύ τον αριθμό των καρκίνων του προστάτη που είναι κλινικά σημαντικοί και για τους οποίους θα απαιτηθεί επιθετικότερη προσέγγιση. Η πιθανότητα ανίχνευσης καρκίνου αυξάνεται κατά 40-50% σε σχέση με την κλασική βιοψία. Η πολυπαραμετρική μαγνητική μπορεί να ξεχωρίσει εκείνους τους ασθενείς με πιθανότητα μη σημαντικά κλινικής νόσου και να μειώσει τον αριθμό των βιοψιών κατά περίπου 25%. Σύμφωνα με τις τελευταίες κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαικής Ουρολογικής Εταιρείας η βιοψία του προστάτη πρέπει να γίνεται διαπερινεικά. Η διαπερινεική προσπέλαση έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να προσεγγίσει την πρόσθια επιφάνεια του προστάτη κάτι που δεν είναι εφικτό με τη διορθική προσπέλαση και με τον τρόπο αυτό να αυξήσει τα ποσοστά ανίχνευσης του καρκίνου έως 95%. Επιπλέον με τη μέθοδο αυτή αποφεύγονται οι επιπλοκές της διορθικής βιοψίας όπως η αιμορραγία, η σήψη και οι λοιμώξεις.
Το είδος της θεραπείας εξαρτάται από το στάδιο δηλαδή την έκταση της νόσου, την ηλικία του ασθενή, τη γενική του κατάσταση και από την προτίμησή του.
Πρέπει να αναφερθεί ότι ο καρκίνος του προστάτη είναι μια αργά εξελισσόμενη νόσος και όταν διαπιστώνεται σε μεγάλη ηλικία συνήθως δεν επιφέρει το θάνατο στον ασθενή ο οποίος τις περισσότερες φορές πεθαίνει από κάποια άλλη αιτία και όχι από τον καρκίνο. Αυτό σημαίνει ότι δεν χρειάζονται όλοι οι άνδρες με καρκίνο του προστάτη άμεση αντιμετώπιση.
Θεραπεία εντοπισμένου καρκίνου προστάτη
Εάν ο καρκίνος εντοπίζεται στον προστάτη αδένα δηλαδή η νόσος δεν έχει διασπάσει την κάψα του αδένα μπορεί να αντιμετωπισθεί με διάφορους τρόπους από την ενεργή παρακολούθηση σε καλά διαφοροποιημένους όγκους σε ασθενείς με νόσο χαμηλού κινδύνου, μέχρι τις ριζικές θεραπείες που στοχεύουν στην ίαση του ασθενή και οι οποίες είναι είναι η ριζική προστατεκτομή και η ακτινοθεραπεία.
Ριζική Προστατεκτομή: Είναι η επέμβαση εκλογής για τον εντοπισμένο καρκίνο του προστάτη. Με την επέμβαση αυτή αφαιρείται ολόκληρος ο προστάτης αδένας με την κάψα του οι σπερματοδόχες κύστεις καθώς και οι περιοχικοί λεμφαδένες, ενώ στη συνέχεια επανασυνδέεται η ουρήθρα με την ουροδόχο κύστη. Η ριζική προστατεκτομή γίνεται πλέον ενδοσκοπικά (λαπαροσκοπικά ή ρομποτικά). Το ογκολογικό και το λειτουργικό αποτέλεσμα είναι ίδιο, και οι ενδοσκοπικές μέθοδοι έχουν το πλεονέκτημα της μικρότερης νοσηλείας (1-2 ημέρες), λιγότερης απώλειας αίματος και μετεγχειρητικού πόνου με αποτέλεσμα την ταχύτερη επάνοδο του ασθενή στις καθημερινές δραστηριότητές του. Μετά τη χειρουργική επέμβαση θα πρέπει να γίνεται τακτικός έλεγχος του PSA για τον πιθανό κίνδυνο υποτροπής της νόσου. Ο εντοπισμένος καρκίνος του προστάτη όταν αντιμετωπισθεί σε πρώιμα στάδια έχει ποσοστά ίασης 90 με 95%. Για το λόγο αυτό έχει μεγάλη σημασία η έγκαιρη διάγνωση της νόσου.
Ακτινοθεραπεία: Είναι η χρησιμοποίηση υψηλής ενέργειας ακτίνων που εξολοθρεύουν τα καρκινικά κύτταρα. Η ακτινοθεραπεία μπορεί να γίνει ως εξωτερική ή ως εσωτερική με εμφύτευση στον προστάτη ραδιενεργών κόκκων ( βραχυθεραπεία). Η ακτινοβολία μπορεί να χορηγηθεί με διάφορες μορφές όπως η κλασσική εξωτερική ακτινοβολία, η ακτινοβολία διαμορφούμενης έντασης (IMRT),ακτινοβολία με πρωτόνια και στερεοτακτική ακτινοβολία.Τα τελευταία χρόνια τα υψηλής τεχνολογίας μηχανήματα έχουν βελτιώσει σε μεγάλο βαθμό τα θεραπευτικά αποτελέσματα και ταυτόχρονα έχουν περιορίσει σημαντικά τις παρενέργειες της ακτινοβολίας.
Θεραπεία μεταστατικού καρκίνου του προστάτη
Όταν ο καρκίνος έχει ξεφύγει από τον προστατικό αδένα σε άλλα μέρη του σώματος όπως είναι το ήπαρ, λεμφαδένες ή στα οστά, μπορεί ακόμη να αντιμετωπιστεί με καλά ποσοστά ύφεσης της νόσου αλλά χωρίς να μπορεί να θεραπευθεί. Η βασική θεραπεία είναι η ορμονική που σκοπός της είναι η στέρηση του προστάτη από τις ανδρικές ορμόνες όπως είναι η τεστοστερόνη (φαρμακευτικός ευνουχισμός). Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούμε νεώτερης γενιάς σκευάσματα με πολύ ισχυρή αντιανδρογονική δράση τα οποία προσφέρουν σημαντικά οφέλη τόσο όσον αφορά στον έλεγχο προόδου της νόσου, αλλά και σημαντική βελτίωση στην ολική επιβίωση των ασθενών, και ταυτόχρονα προσφέρουν μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Σημαντικός παραμένει και ο ρόλος της χημειοθεραπείας, η οποία μπορεί να βοηθήσει στην επιβίωση των ασθενών και στον έλεγχο προόδου της νόσου σε συνδυασμό πάντα με την ορμονοθεραπεία.